Sevgili okurlar bu günkü yazımda fanatizm üzerine sizlerle sohbet etmek istiyorum. Fanatizmi şöyle tanımlamak mümkündür. Bir öğretiye, bir ekole, bir kimseye, bir hizibe, herhangi bir şeye çok köktenci ve aşırı biçimde, coşku ve tutkuyla bağlılık haline fanatiklik, bunu savunma eğilimine de fanatizm diyoruz. İnsanın körü körüne bağlılık duygusuyla bağlandığı şey yada şeyler için aşırılıklar yapabilmesi ve sorgulamaksızın yandaşlık yapması olarak kısaca tanımlamak mümkündür. Şimdi tarihten iki örnek vererek fanatizmi, fanatik kişikiklerin ruh halini ve pratikte içine girdikleri ve girebilecekleri davranış kalıplarını izah etmeye çalışalım. İki örnek arasında bin dörtyüz yıl bir zaman aralığı olduğunu ama ve lakin on dört asır geçmesine rağmen bu babda değişen bir şey olmadığını belirtelim.

M.S. 661’den 750 yılına kadar Şam’ da yaşam ve hüküm süren Emevi ailesini hemen herkes tarih bilgisini yokladığında anımsayacaktır. M.S. 650’li yıllarda dòrt halifenin sonuncusu olan Hz. Ali Bin Ebu Talip döneminde Şam’ a, Halife Hz. Osman döneminde vali olarak atanmış Emevi kabilesinden Muaviye Hz. Ali’ye biat etmeyi red ederek kendisini halife ilan etmiştir. Bunun üzerine Hz. Ali ile Muaviye arasında şiddetli iktidar mücadelesi başlar. Muaviye kendi kabilesinin gücüne ve aynı zamanda üçüncü halife Hz.Osman’ın akrabası olmaktan aldığı güç ile Şam’ da halife gibi davranmaya ve etki alanını genişletmeye çalışır. Tam da bu etkinlik artırma çabası döneminde Medine’de halife olan Hz. Ali’ye caydırıcı bir mesaj göndermek ister. Ki, daha sonra Hz. Ali’yi namaz kılarken hançerletip öldürtecek, Hz.Ali’nin oğlu ( Hz. Peygamberin torunu) Hasan’ı zehirleterek öldürtecektir. Hz. Ali’nin diğer oğlu Hüseyin’i ise Kerbela’da Ehli Beytin 72 mensubu ile birlikte öldürterek Hüseyin’in kesik başını Şam’ da sergiletecektir. Böylece Hz . Muhammed’in tüm soyunu kırıma uğratarak Emevi hanedanlığını pekiştirecektir. 750 yılında Abasi kabilesinin Emevi hanedanlığını tasfiye edişine kadar, 90 yıl sürecek olan Emevi devletini kuracaktır. O dönemde şehirler arasında ticaret kervanlarla yapılmaktadır. Medine’den Şam’ a gelmekte olan bir kervana Muaviye bir adamını gönderir. Ona kervandaki bir dişi deveyi sahiplenmesini ve devenin de erkek deve olduğunu iddia etmesini söyler. Yönlendirilen kişi kervanın önüne geçerek bir dişi deveyi iplerine asılarak ayırır ve bu erkek devemi kim çalmış diye bağırır. Devenin asıl sahibi adama ” aman efendim bu deve benimdir ve dişi devedir, erkek değil ki ” diye itiraz eder. Ancak Muaviye’nin adamı devenin erkek ve kendisine ait olduğunda ısrar eder. Nihayetinde konu halifeliğini yeni ilan etmiş olan Muaviye’nin huzuruna kadar getirilir. Bu arada Muaviye muazzam bir kalabalığı sarayın önüne yığmıştır. Büyük kalabalığın önünde Muaviye devenin asıl sahibi ile iftiracı, yalancı ve yağmacı olan adamı dinler Muaviye tarafları dinledikten sonra kalabalığa dönerek deveyi gösterir ve; “Ey ahalli bu deve erkek devedir değil mi” diye sorar. Kalabalık hep bir ağızdan ; ” Evet bu deve erkek devedir ” der. Muaviye aynı soruyu üç kez tekrarlar ve kalabalıktan her defasında aynı cevabı daha gür ses tonu ile alır. Bunun üzerine Muaviye deveyi yağmacı adama vererek “al erkek deveni git bir daha çaldırma” diyerek deveyi ve yalancıyı gönderir. Bu arada dişi devenin gerçek sahibi şaşırmış kalmıştır. Binlerce insanın dişi devesine erkek deve demesinin şokunu yaşamaktadır. Muaviye donmuş kalmış adamın koluna girerek odasına götürür. “Şimdi beni iyi dinle evladım”der. “Bu devenin senin deven olduğunu ve dişi olduğunu sen de biliyorsun ben de çok iyi biliyorum. Ancak ben seninle Medinedeki Ali’ ye bir mesaj göndermek istiyorum. Bunun için ben de deveye bilerek erkek deve dedim. Şimdi sen Medine’ye gittiğinde Ali’ye gideceksin ve burada bu yaşadığın olayı anlatacaksın. Ve ona de ki; “Şam’ da erkek deve ile dişi deveyi birbirinden ayırt edemeyecek kadar cahil ve Muaviye’nin her dediğine inanan ve tastik eden onbinlerce fanatik kör ve cahil insan var. ona göre ayağını denk alsın” Nihayetinde Hz. Ali fanatizmin körlüğünü tam anlamamış olmalı ki hem kendi canından olmuş ve hem de kendi evlatlarının kırımına giden süreci engelleyememiştir.

Sevgili okurlar bu günkü dünyamızda toplumları incelediğimizde aslında durumun pek de değişmediğini ” kralım çok yaşa” anlayışının aynen ya da benzer bir düzeyde sürmekte olduğunu görüyor ve anlıyoruz. Nereden anlıyoruz? Mesela “Oteli yakın” diye bağırarak Madımak’ı içindeki onlarca güzel insanla berber yakan kalabalığın davranışından anlıyoruz. Nereden anlıyoruz? Mesela Amerika’da Tramp denen densiz seçimleri apaçık kaybetmiş iken ” bu sonucu tanımam” diyerek yandaşlarını eyleme çağırdığında binlerce taraftarın meclisi kuşatıp saldırmasındaki zihniyet ve pratikten anlıyoruz. Devenin dişi olduğu gerçegi ne kadar açık ve yalın ise Amerikada seçımde Tramp’ın seçimi kaybettiği de o kadar açık ve belli idi. Buna rağmen meclis baskınına katılımın ne menem bir fanatizm olduğu, dişi deveye erkek deve demekten farksız bir fanatizm olduğu da bir o kadar açıktır.

Sevgili okurlar dünyada fanatizme örnek verebilecegimiz tarihsel pratikler binlerce vardır. Bu iki -üç örnek kıssadan hisse çıkarmak içi yeterlidir sanırım. Yeni yazılarda buluşmak üzere…

Doğan Karaağaç 9 Temmuz 2023