Sevgili okurlar bugünkü yazımda sizlerle formel mantık üzerine sohbet etmek istiyorum. Genellikle bizim toplumumuzda yürütülen mantık düz bir mantıktır. Formel mantık aslında şeyleri, durumları, olay ve olguları değerlendirirken onlara biçimsel- şekilsel bakmayı ve ele almayı ifade eder. Buna Aristo mantığı da denilir. Antik Yunan düşünürü Aristotales’in fikir yürütme biçimidir. Örnegin bir şey görünüşte beyaz ise beyazdır. Siyah ise siyahtır. Geleneksel, düz, şekilsel ve biçimsel bir ele alış yöntemidir bu. Formel mantık bilimsel olmaktan uzaktır.

Bilimsel mantıkta yaklaşım şu şekildedir ; Bir şey beyaz olsa bile o şeyde kara- siyah tonlar ve yanlar vardır. Aynı şekilde siyah görünen bir şeyde de beyaz yanlar ve yönler olabilir ve vardır. Bir insan hem cesur hemde korkak olabilir. “Şu kişi çok cesurdur” dediğimizde Aristo mantığı ile bakış sergilemiş oluruz. Bu eksik bir mantık yürütme olur. Doğrusu ve bilimsel olanı şudur; ” her insanın hem korkak ve hem de cesur yanları ve yönleri vardır” Bir örnek daha vererek iki mantık arasındaki temel farkı ortaya koymaya çalışalım ; Örnegin; “Fransızlar çok uygar ve iyi insanlardır” dediğimizde bu önermemiz Aristo-formel mantık ile geliştirdiğimiz bir mantık olur. Düz bir ele alıştır. Ve sonuç üzerinden doğrunun bir yanını ifade etmekle beraber diğer yan ve yönlerini ihtiva etmediğinden sakat ve yanlış bir önermedir ve yanlış bir mantık yürütme yöntemine dayanmaktadır. Doğrusu, bilimsel olanı şudur; Fransızlarda iyi ve uygar insanlar olduğu gibi kötü ve geri olanlar da vardır.

Bu örneklemelere bakarak bilimsel mantığı her şeye indirgeyebilir ve her konuda formel mantık ile bilimsel mantıkı bir kıyasa ve mukayeseye tabi tutabiliriz. Bilimsel mantık niçin önemlidir? Şeyleri, durumları, fenomenleri tam ve doğru algılayabilmemizi sağladığı için bilimsel yöntem ve mantık yaşam yolculuğumuzda doğru adımlar atmamızı sağlar. Şeyleri doğru algılamak bize, onlar hakkında doğru karar ve düşünceler geliştirme gücü ve bilinci verir. Bilimsel mantık ve ele alışın önemi burada yatar. Bu durum, bilimsel mantık yürütme gücüne sahip olmak, tek tek her birey açısından önemli iken öte yandan toplumlar, uluslar ve her türden insan kom’ ları bakımından da olmazsa olmaz kabilinden önemli ve gereklidir. Formel mantık esas olarak peşin kabulü, fenomenlerin sadece dışa vuran görüngülerine bakarak adlandırmayı ve tanımlamayı, yüzeysel ve biçimsel olarak anlamayı sağlar. Bu da şeyleri doğru anlamaktan uzak olan bir anlamadır. Oysa bilimsel mantık, fenomenlerin biçiminin yanısıra içerigini de anlamaya bizleri yöneltir. Şüpheyle bakmayı, ampirik olmayı, olasılıkları gözetmeyi, sorgulamayı ve eleştirmeyi, pek çok etmen ve nedeni de hesaplamayı ve hatta test ve deney yaparak somut gerçege ve sonuca ulaşmayı ögretir. Bu bakımdan her birey ya da toplumun bilimsel mantık ile yaşam yolculuğunu sürdürmesi başarılı ve mutlu olması için şarttır.

İyi ve sağlıklı bir toplum ve gelecek için Aristo ( formel )mantığını aşmalıyız. Gelecegi biçimlendirecek olan bilimdir, bilimin mantığı ve yöntemidir.

Yeni yazılarda buluşmak üzere.

Doğan Karaağaç

12 Ocak 2024