İnsanın ebeveynleriyle kurduğu ilişki, bir nehrin iki yakasında olan tarlalar gibidir: bir yakasında çocukluk anıları, diğer yakasında yetişkin tepkileri. Bu iki yaka arasındaki köprü, “Bugün ebeveynlerinize karşı sergilediğiniz davranış biçimi ile aynı olan onların size çocukken davranış şeklinin bir yansıması” dır. Köprülerden geçen duygusal miras ise, toprağa ekilmiş tohumun büyüyerek, dallarının her iki yakada yeşermesidir.

Çocukluk dönemi, insan beyninin en hızlı şekilde nöral ağlar kurduğu, dünyaya dair temel haritaların çizildiği kritik bir evredir. Bu dönemde çocuk, ebeveynlerinin davranışlarını bir veri tabanı gibi kaydeder. Bu verileri işleyerek hayatla baş etmek için bir dizi davranış geliştirir. Yani bilinçdışı, ağacın toprak altında kalan, suya ve minerallere ulaşan karmaşık kök ağıdır. Bu kök ağları ise yeraltında bulunan devasa bir su kaynağına açılır. Bazı fidanlar ise toksik bir toprakta büyümek zorunda kalır. Çocuklukta yaşananlar, bu köklere işlenmiş besin değerleri veya zehirlerdir. Yani travmalar, toprağa karışan ağır metaller gibidir; ağacın büyümesini engeller, dallarını eğri büğrü yapar. Bu nedenle içimizde bulunan anne-baba imgeleri, toprak altında kalan köklerimizin güneş görmeyen taraflarında saklıdır. Yetişkinlikte ebeveynlere yönelik davranışlarımız, bu temelden beslenerek açan çiçekler ve meyvelerdir.

Yetişkin bir bireyin ebeveynine yönelik davranışları, yüzeyde basit bir aile dinamiği gibi görünse bile, aslında kişinin kendi içinde varoluşsal konumlanışıdır. Bu davranış, geçmişle şimdi, bilinçdışı ile bilinç, kurban ile özne arasındaki mücadelenin sahnelendiği bir arenadır. Bir yetişkinin, ebeveyniyle etkileşim halinde iken davranışları, onun çocuklukta kaydettiği duygusal hafızanın en ham ve en savunmasız halleriyle yüzleştiği anlarıdır. Ebeveynin söylediği basit bir söz, ses tonundaki vurgu veya bir bakış, çocukluk kayıtlarını tetikleyerek kişiyi, o ilkel dönemine geri götürebilir. Bu nedenle, bir yetişkinin ebeveyne karşı davranışı, onun karakterinin “gerçek” yansıması değil, daha ziyade travmatik bir yaranın üzerine kale olmuş savunma mekanizmalarının dışavurumudur.

Yetişkin-ebeveyn ilişkisi, kişinin geçmişin mağduru olmaktan çıkıp, şimdinin sorumlu aktörü olma kapasitesini de sınar. Davranış tercihi, duygusal tepkisellikten ziyade, yanıt verebilme özgürlüğünü kullanmaktır. Bu bağlamda, bir yetişkinin ebeveynine karşı tavrı, onun kendi hayatının öznesi mi yoksa geçmişin nesnesi mi olduğunun en net göstergesidir.

Kısaca, ebeveynlerimize yönelik davranışlarımız, basit bir sebep-sonuç ilişkisi değil, karmaşık bir ekosistemin ürünüdür. Gerçek özgürlük, bizi inciten kalıpları körü körüne tekrarlamak yerine, onların farkına vararak, anlayarak ve nihayetinde dönüştürerek ileriye doğru yeni bir yol çizebilmektir. Çizdiğimiz yol ister toprağımızı değiştirerek, ister meyvelerimizin sorumluluğunu alarak, isterse kendi dallarımızı özgürce yönlendirerek olabilir. Gerçekliğimizi, kaderin bir fidandan ibaret olmadığı, her an yeniden şekillendirdiğimiz bir sanat eseri olduğu üzerine kurmak her zaman bizlerin elinde. Bu durum, ebeveynlerimizi affetmeyi veya onlarla aynı fikirde olmayı gerektirmez; yalnızca kendi hikayemizin kahramanı olmayı seçmeyi gerektirir.

Çocuklukta edindiğimiz köklerimiz, kaderimizin yazıldığı bir taş tablet değil, üzerine yetişkinliği inşa etmeye başladığımız bir temeldir. Ve en güzel yapılar, en zorlu zeminlerde yükselenlerdir.

Cem İnak
Klinik Psikoloji YL-Danışman