Sümer Kent-Rahip Devletlerinin oluşumu yaklaşık olarak M. Ö. 4-5 bin yıllarında gerçekleşti. İnsan türü Sümer Kent-Rahip devletlerinden yaklaşık olarak 7- 8 bin yıl önce yerleşik yaşamı öğrenmiş ve bazı yerlerde buna başlamıştı.

Daha öncesine hiç uzanmadan insan türünün düşüncede soyutlama yeteneğini öğrendiği ve böylece bilişsel beceriler geliştirme imkan ve kabiliyeti edindiği son yetmiş bin yılına kısa bir projeksiyon çekerek durumu anlamaya çalışalım.

1 – ) M.Ö. 70 bin ile 50 bin yıl arasında geçen yirmi bin yıllık dönemde insan türü dil becerisine sahip değildi.Bu dönemdeki bilişsel beceri el-kol hareketleri, gırtlaktan çıkan düzensiz sesler, jest ve yüz göz mimikleri, kısacası vucut- beden dili ile sağlanıyordu. Basit bir konuda bile birinin birine, yada birinin topluluğa derdini anlatması hem bir çok tekrarı gerektiriyor hem de zaman alıyordu. Oysaki bazen bir topluluğun tümünün yaşamı için bir- iki dakika bile çok büyük önem taşıyordu. Bu dönemin beslenme tarzı hazırı bulma- toplama- yakalama ve yemek ile sınırlıydı. Avcı ve toplayıcı bir yaşam genel geçer olandı.

2 -) M.Ö. 50 bin ile M.Ö. 15 bin yılları arasındaki otuz beş bin yıllık döneme baktığımızda; İnsan türünün farklı kıtalara dağılım sağlamış olduğunu görüyoruz. Bu dönemde özellikle M.Ö. 50 ile 45 bin yıl arasındaki beş bin yıllık dönemde degişik kıtalarda ve coğrafyalarda konar göçer halde ve avcı toplayıcı olarak insan gruplarının yaşama tutunmaya çalıştığını ve bu bin yıllar içinde birbirinden ilişkisiz toplulukların gırtlaklarından çıkan seslere anlam yükleyerek sözcükler geliştirdiklerini, dolayısı ile her bir ayrı topluluğun ayrı ve bir diğerinden farklı bir dil ürettiklerini görüyoruz. Dil insan türü için çok büyük bir sıçrama demekti. Anlaşma, haberleşme, derdini ve isteğini aktarma işi, yani iletişim ve anlaşma işi, o güne kadar dil- sözcükler olmadan vucut dili ile ağır aksak oluyordu. Dolayısı ile insan grubunun iş ve güç birliği yapma, kollektif davranma, ortak iş ve davranış örüntülerine girme durumu zayıftı. Dilin ilk başlarda basit hali ile geliştirilmesi bile insan türü için büyük bir sıçrama ve devrim oldu. Çünkü dil iletşim ve anlaşmada, haberleşme ve kollektif davranış örüntüleri geliştirmede hız demekti herşeyden önce. Zamandan kazanmak o dönem için ölümden kurtulmanın diğer adıydı. Yani zaman yaşamsal bir değerdi, çoğu hallerde. Bu otuz beş bin yılın da hareket tarzı konar göçerliktir. Beslenme biçimi de yine avcı ve toplayıcılık şeklindedir. Hazırı bul topla, yakala ve yiyerek karnını doyur. Bütün bu dönem boyunca insan gruplarının içinde söz, karar ve iradede baskın olan cins ise kadındır.

Neden erkek degil de kadın baskındı? Kadının baskın olmasının nedeni neydi? Kadın yaşamdaki bu baskın halini ne zaman ve niye kaybetti? Erkek egemenliği türümüzün tarihinde ne zaman ve neden başladı? Erkek egemen zihniyet ne zaman ve nasıl son bulur? Vb. Soruları bu yazı dizisinin ilgili kısımlarında ele alacağım.

3-) M.Ö. 15 bin ile M.Ö 5 bin yı arasındaki on bin yıllık tarihsel kesite baktığımızda; İnsan türünün avcı toplayıcılık faaliyetlerinin yanı sıra – o faaliyet içinde edindiği deneyim gözlem ve öğrenmeye bağlı olarak hayvancılığı ve tarımcılığı da öğrenmeye başladığını görüyoruz. Bu iş ve becerileri öğrenmesi yani hayvancılığı ve tarımı öğrenmesi insan topluluklarının yaşamında önemli bir kavşak- sıçrama ve devrim olmuştur.

Çünkü insan guruplarının yaşamına yön veren, beslenmeden hareket tarzına kadar yaşamı dönüşüme zorlayan buluş ve öğrenmelerdir bunlar. Mesela hareket tarzı olarak konar göçerlik yerine yerleşik hayata geçiş zorunluluğu başlamıştır. Yerleşik hayata, hayvancılık ve tarım ile uğraşacak olanlar, geçmek zorunda kalmıştır. Bu on bin yıllık dönem artık konar göçer toplulukların yanı sıra konup kalanların da olduğu yeni bir dönem olmuştur.

Devam edecek.

Doğan Karaağaç

26 Kasım 2025