Sevgili okurlar bugünkü yazımda sizlerle özeleştiri ( Otokritik) üzerine sohbet etmek istiyorum. Bir önceki yazımda ” eleştiri (Kritik)” üzerine özetle düşüncelerimi yazmıştım. Özeleştiri için en kısa tanımlama ; Kişinin kendi kendisini eleştirmesidir diyebiliriz. Hatasını ya da yetmezliğini ifade etmesi ve bu hataları veya yetmezlikleri hangi algı ve saiklerle yaptığını ortaya dökebilmesi ve bunların yanlışlığını kavradığını – anladığını beyan edebilme cesaret ve mütevaziliği gösterip özür dilemesi ve bir daha olmayacağına dair söz verebilmesidir.

Sevgili okurlar toplumumuz Asyatik tipoloji kategorisinde olduğundan erkeki ve kadını ile feodal ve din- tarım toplum özellikleri taşımaktadır. Böyle olduğu için kabalık ve gerilikten kurtulabilmiş değiliz. Feodal erkek egemen zihniyet hala egemen yaklaşım olarak yaşamımızda ağır bir yer tutmaktadır. Her ne kadar kapitalist üretim araçları ve ilişkileri yaşamımızda var ise de zihniyet olarak henüz feodaliteden uzaklaşabilmiş değiliz.

Hal böyle olunca incelikten, mütevazilikten, empatik ve sempatik olmaktan, özeleştirel olmaktan uzağız. Özeleştiri kültürümüz yetersiz ve hatta yok gibidir. Herkes dehşet bir narsisttir. En mükemmel ve en iyidir. Hatasız ve pir u paktır, hatta en mükemmeldir ! Anlayış ve kavrayış böyle olunca da kimse kendi kendisini yerme ve mahkum etme, yanlışını kabullenip özür dilemek demek olan özeleştiriye gelemiyor. Özeleştiri yapmaktan kaçınıyor. O kadar narsistiz ki, o kadar kendimize sevdalı ve kendimizi beğeniriz ki en açık, tartışma götürmez bariz hatalarımızı bile kabullenemeyiz. Elle tutulur, gözle görülür hatalarımız söylendiğinde ya da gösterildiğinde bile kıvırır, itiraz eder, savunma reflekslerimizi harekete geçirir ve hatta savunma ile de yetinmez saldırıya geçeriz. Kendine sevdalı insan hatalarını kabullenemez. Zoruna gider, ağırına gider. Kırk dereden su getirerek apaçık yanlışına kılıflar uydurmaya girişir. Hatalı halini rasyonalize etmeye kalkışır ve buna çalışır. Kendisinin hata yapacağına ihtimal verme durumunda değildir. Yavuz hırsız ev sahibini bastırır deyişinde olduğu gibi kaba ve feodel kişilikler eleştiri yapanı suçlama yolunu seçer ve onu suçlu çıkarmaya çalışır. Daha da olmadı kaba kuvvete başvurarak işi kavga ve şiddete götürür. Anlama gücü gösterip hatasını görmeye çalışmak geri kişilik için çok zor bir iştir. Çünkü anlamaya gitse ve hatasını kabul etse özür dilemesi gerekecek.

Oysa feodal zihniyete sahip biri için özür dilemek çok ağır bir aşağılanmışlık duygusu demektir. Kendi kendisini aşağılaması feodal kişilikten beklenemez. Gerekirse kavga yapar, canından olur, zarar ve ziyana, ölüme kadar gidebilir . Lakin bir kaç cümle ile özeleştiri yapıp özür dileyemez. Aslında kolay ve geliştirici olan özeleştiri yapması iken feodal zihniyetle donanmış olan bizler zoru seçeriz. İtirazlar ederek her şeyi ters yüz etmeye çalışır ve ortamı gererek kavga – dövüş yolunu seçeriz.

Halbuki özeleştiri yapmak kişiyi geliştiren ve yücelten bir hal tarzıdır. Değerine değer katar. Bilince çıkarılan hata tekrarlanmaz. Gittikçe doğru davranan ve yaşayan kaliteli ve düzgün insan olmamızın yolunu açar. Özcesi özeleştirel olabilmek bizi daha çok insan yapar. Özeleştiriyi aşağılanma olarak algılamak tümüyle yanlış bir algıdır. Ezcümle ; Eleştiri ve Özeleştiri insanlık ailesinin kendi sorun ve sıkıntılarını gidermede, iyi bir yaşam geliştirmelerinde kendi aralarındaki ilişkileri nitelikli ve düzgün kurabilmelerinde yararlanabilecekleri biricik doğru mekanizmadır. En yüksek insanca diyalog biçimi ve düzeyidir. Her birimizin eleştiri ve özeleştiri yapabilme gücüyle kendimizi donatmaya ihtiyacı vardır. İnsanlaşmanın daha iyi ve ileri bir aşamasına ulaşmamızın yolu bu kültürle kendimizi donatmaktan geçer. Bir başka yazıda buluşmak dileğiyle.

Doğan Karaağaç

9 Ağustos 2023