Günümüzden elli bin yıl kadar önce türümüz dil becerisini henüz geliştirebilmiş değildi. Bilişsel beceri süreci yetmiş bin yıl önce başlamış olsa da dil ancak elli bin yıl önce basit ve dar ve sınırlı olarak geliştirile bilinen bir beceri oldu. O yirmi bin yıllık süreçte bilişsel beceriler- iletişim ihtiyaçları el kol hareketleri, gırtlaktan çıkardığı karışık ünlemeler ve böğürmeler, çeşitli bedensel davranışlar, jestler ve mimikler, bakışlar, işaretler ile karşılanıyordu. Daha sonraları taş ya da çubuklar ile toprak yada taş yüzeylerine çizimler yapmak suretiyle birbirleri ile iletişim kurma , anlaşma ve işbirlikleri yapma yolunu kullanmıştır. Daha doğrusu kullanmak zorunda olmuştur. Zira başka bir yeteneği ve becerisi yoktu. İşaretler, çizimler ve sesler ile anlaşma, iletişim kurma, iş ve güç birliği geliştirme becerileri de farklı kıtalara dağılan, farklı coğrafyalarda yaşamaya çalışan Homo Sapiens guruplarında farklı tarihsel kesitlerde ve değişik düzeylerde olmuştur. Bu durum elli bin yıl öncesine gelindiğinde seslere ve ünülemelere anlam vermek suretiyle yeni bir dönemin başlamasına evrilmiştir. Dil denen iletişim ve anlaşma aracı sınırlı olarak gelişmeye başlamıştır. Başlangıçta bir iki sözcük üreten türümüz her geçen gün seslerine bir anlam yükleyerek ve bu hususta hemfikir olmayı başararak dilin zenginleşmesi sürecine girmiştir.

Farklı dillerin oluşum süreci ve her birinin farklı evrimleşme, zenginleşme durumu bu minval üzre gelişmiş, daha sonraları güç ve hakimiyet kurma olgusu geliştikçe bir çok gurup dili bir birine karışarak ve de katılarak daha zengin ve melez dillerin oluşumu söz konusu olmuştur. Pek çok dil ortadan kalkarken bir çok dil de gelişim göstermiş ve topluluk dilleri olarak tarihteki yerini almıştır.

Güçlü toplulukların dili baskın ve hakim dil halini alırken güçsüz olanların dili egemen dil içinde absorbe olarak- eriyerek dönüşüme uğramış ve orijin olarak ortadan kalkmıştır. Dillerin sözcük sayısı o toplulukların ekonomik faaliyetleri, üretkenlikleri ve maddi zenginlikleri ile eş orantılı olarak artmıştır. İnsanlar arasında iletişimi kolaylaştıran, hızlandıran, anlaşma, işbirlikleri ve güç birlikleri yapmanın yolunu açıp çok hızlandıran dil aynı zamanda üretim artışında motor rol oynayarak yaşamın kolaylaşmasının temelini oluşturmuştur. Bu açıdan ele alındığında dilin bir beceri olarak geliştirilmesini Homo sapiensin- türümüzün en büyük devrimi olarak adlandırmak gerekir. Tam da bu noktada dil ile insanlaşma düzeyimiz arasındaki korelasyonu ortaya koymak kendimizi kavramak ve bilince çıkarmak bakımından önemlidir. Kullandığımız dildeki sözcük zenginliği, cümle kurum ve dizimi, özellikle kullanılan kipler ne kadar gelişkin bir dile sahip olduğumuzun göstergelerinden bazılarıdır. Aynı zamanda ne kadar insanlaştığımız da ne kadar zengin bir dile sahip olduğumuz ile eş orantılı ve paraleldir. Zira dil- ürettiğimiz sözcükler; duygu, düşünce, hayal dünyamızın… Üretim teknik ve faaliyetlerindeki becerilerimizin… Kurgusal ve kuramsal düşün zenginliğimizin göstergesidir aynı zamanda.

Bu bağlamda ele alındığında bir topluluğun kabalıktan ve gerilikten, arkaik insan konumundan ne kadar uzaklaştığı, ne kadar insanlaştığı, ne denli uygarlaşıp inceldiği o topluluğun kullanmakta olduğu dilin yapısına, dilin zenginliğine, üsluptaki kullanılan kiplerin niteliğine bakılarak kestirilebilir- söylenebilir. Dildeki kabalık – emir kipi ve basitlik arkaik dünyaya yakın olmayı ifade ederken… Dildeki zenginlik, incelik- rica kipinin kullanımı da insanlaşmada ileri bir aşamayı ifade eder.

Sonuç olarak elli bin yaşındaki dilin evrimi devam etmektedir. Yaşama zorunluluğu dili üretmeyi ve geliştirmeyi dayatmış ve türümüzü buna mecbur etmiştir. Ama dil de insan türünün yaşamını kolaylaştırarak onun evriminin hızına ve rahat yaşamasına katkı yapmaya devam etmektedir. Dilde zenginleştikçe insanlaşma düzeyimiz yükselmektedir.

Doğan Karaağaç 30 Eylül 2024